Phương pháp dạy học sử dụng sơ đồ tư duy đầy sáng tạo và hữu ích

Trong thời đại công nghệ thông tin phát triển như hiện nay, trẻ em được tiếp cận với nhiều nguồn tri thức phong phú và đa dạng từ sách báo, tạp chí hay các trang thông tin điện tử. Vậy làm thế nào giáo viên và phụ huynh có thể giúp trẻ tổng hợp đầy đủ và tiếp thu kiến thức một cách dễ dàng. Phương pháp dạy học sử dụng sơ đồ tư duy chính là một công cụ hữu hiệu giúp bạn giải quyết vấn đề đó.

Sơ đồ tư duy (Mind map) tạo ra sự liên kết về mặt hình ảnh giữa các kiến thức mà một người cần tìm hiểu từ đó giúp não bộ tiếp thu và ghi nhớ được dễ dàng hơn. Trong bài viết này Twinkl sẽ chia sẻ với giáo viên và phụ huynh về phương pháp dạy học sử dụng sơ đồ tư duy do Tony Buzan đề xuất, được mệnh danh là công cụ vạn năng cho não bộ và hiện được ngành giáo dục ở nhiều quốc gia khuyến khích sử dụng trong việc giảng dạy và học tập.

Sơ đồ tư duy là gì?

1. Nguồn gốc hình thành của sơ đồ tư duy

Xây dựng sơ đồ tư duy hay Mind Map là một kỹ thuật học tập sử dụng phương pháp tiếp cận phi tuyến tính khuyến khích người học suy nghĩ và khám phá các khái niệm bằng cách sử dụng các mối quan hệ không gian và thị giác.

Phương pháp dạy học sử dụng sơ đồ tư duy được hình thành và phát triển vào cuối thập niên 60 (của thế kỉ 20) bởi Tony Buzan. Đây chính là một cách để giúp học sinh “ghi lại bài giảng” mà chỉ dùng các từ then chốt và các hình ảnh. Cách ghi chép này có nhiều ưu điểm vượt trội so với các phương pháp học truyền thống như nhanh chóng, dễ nhớ và dễ ôn tập hơn. Đến giữa thập niên 70, Peter Russell làm việc chung với Tony và họ đã cùng nhau truyền bá kĩ thuật về giản đồ này cho nhiều cơ quan quốc tế cũng như các học viện giáo dục khác áp dụng.

2. Cấu tạo của sơ đồ tư duy

Trong mỗi sơ đồ tư duy có hai yếu tố bao gồm:

  • “Điểm trung tâm” là ý tưởng lớn mà chúng ta đang tìm hiểu, nằm ở trung tâm sơ đồ tư duy. Đây có thể là một hình ảnh hay một cụm từ khái quát chủ đề. Từ điểm nút này, các “nhánh” tỏa ra khắp nơi.
  • “Nhánh” là những đường thẳng nối điểm trung tâm tới những ý tưởng nhỏ hơn.

Gắn liền với hình ảnh trung tâm là các nhánh cấp 1 mang các ý chính làm rõ chủ đề. Phát triển các nhánh cấp 1 là các nhánh cấp 2 mang các ý phụ làm rõ mỗi ý chính.

Sự phân nhánh cứ thế tiếp tục để cụ thể hóa chủ đề, nhánh càng xa trung tâm thì ý càng cụ thể, chi tiết. Có thể nói, sơ đồ tư duy là một bức tranh tổng thể, một mạng lưới tổ chức, liên kết khá chặt chẽ theo cấp độ để thể hiện một nội dung, một đơn vị kiến thức nào đó.

3. Lợi ích của phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy

Sơ đồ tư duy có thể được sử dụng cho các bài tập và viết tiểu luận, đặc biệt là trong giai đoạn lên ý tưởng. Sơ đồ tư duy cũng có thể được áp dụng để tạo, hình dung, sắp xếp, ghi chú, giải quyết vấn đề, ra quyết định, sửa đổi và làm rõ một chủ đề, từ đó giúp giáo viên lên kế hoạch và đánh giá bài giảng tốt hơn. Về cơ bản, sơ đồ tư duy là phương thức phù hợp để khuyến khích học sinh liệt kê các suy nghĩ và ý tưởng của mình. So với các phương pháp ghi chép truyền thống, phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy có rất nhiều ưu điểm vượt trội có thể kể đến như:

Tăng sự hứng thú trong học tập

Sơ đồ tư duy có sử dụng hình ảnh và màu sắc sẽ dễ dàng khơi gợi niềm yêu thích học tập hơn là những con chữ dày chi chít.

Phát huy khả năng sáng tạo, năng lực tư duy của học sinh

Khi thiết kế sơ đồ tư duy, các em học sinh được tự do thoải mái sáng tạo theo ý mình để thể hiện phong cách cá nhân, dấu ấn riêng của mỗi em.

Tiết kiệm thời gian

Thay vì phải ghi chép các câu văn rất dài, học sinh chỉ cần tóm tắt các từ khóa chính một cách cô đọng, xúc tích mà vẫn đảm bảo kiến thức cần ghi nhớ

Nhìn thấy được bức tranh tổng thể

Khi nhìn vào sơ đồ tư duy, học sinh sẽ có cái nhìn tổng quát về những kiến thức mình cần ghi nhớ, đâu là trọng tâm, đâu là các ý chính, đâu là các ý phụ.

Ghi nhớ tốt hơn

Việc học và ghi nhớ các kiến thức trước mỗi kì thi sẽ trở nên dễ dàng hơn cho học sinh bởi nhìn vào sơ đồ tư duy, các em có thể định hình được đâu là ý chính cần ghi nhớ, từ đó có thể tự phát triển các ý phụ theo ý tưởng và tư duy của bản thân mình. Việc tổng hợp tất cả kiến thức vào sơ đồ tư duy giúp học sinh không bỏ sót các chi tiết khi học.

Tận dụng sự hỗ trợ của phần mềm

Khi xây dựng một sơ đồ tư duy cho riêng  mình, người học có thể tự thiết kế với bút màu hoặc sử dụng phần mềm máy tính. Việc sử dụng công cụ hỗ trợ sẽ giúp bạn tiết kiệm thời gian mà vẫn hoàn thành được một sơ đồ tư duy như mong muốn.

4 bước đơn giản để thiết kế một sơ đồ tư duy

Để thiết kế một Bản đồ tư duy dùng trong phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy, bạn chỉ cần tuân thủ theo 4 bước cơ bản sau:

Bước 1: Bắt đầu từ trung tâm với từ, cụm từ thể hiện chủ đề (có thể vẽ hình ảnh minh họa cho chủ đề – nếu hình dung được) sau đó kéo sang một bên.

Bạn nên sử dụng một hình ảnh, biểu tượng hoặc đồ họa cho ý tưởng trung tâm vì điều này giúp khơi gợi trí tưởng tượng và sự sáng tạo.

Bước 2: Từ hình ảnh trung tâm (chủ đề), bạn cần xác định các ý chính liên quan. Sau đó phân chia các ý chính, đặt tiêu đề các nhánh chính và nối chúng với trung tâm.

Bạn có thể sử dụng các đường cong hoặc thẳng để nối nhánh với hình ảnh trung tâm. Hãy sử dụng các liên kết một cách có tổ chức để mắt nhìn dễ dàng theo dõi.

Bước 3: Ở mỗi ý chính, hãy xác định cần đưa ra những ý nhỏ nào để làm rõ mỗi ý chính ấy. Sau đó, nối chúng vào mỗi nhánh chính. Cứ thế tiếp tục triển khai thành mạng lưới liên kết chặt chẽ.

Bạn nên sử dụng một từ khóa trong mỗi dòng vì từ khóa sẽ mang lại cho bản đồ tư duy của bạn nhiều sức mạnh và khả năng linh hoạt cao.

Bước 4: Cuối cùng, bạn có thể dùng hình ảnh và biểu tượng để minh họa cho các ý, tạo tác động trực quan, dễ nhớ.

Một sơ đồ tư duy tốt cần có sự kết hợp hài hòa giữa phần chữ, màu sắc và phần hình. Không nên để quá nhiều chữ sẽ khiến sơ đồ bị rối những cũng không nên lạm dụng hình ảnh không cần thiết vì có thể sẽ làm nội dung trở nên thiếu chi tiết.

Áp dụng phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy

1. Lên kế hoạch bài giảng

Một giáo viên phải thiết kế chương trình giảng dạy của lớp cho năm học hoặc lập kế hoạch bài học và bài tập cho học sinh theo từng buổi. Sơ đồ tư duy sẽ mang đến cho giáo viên một cái nhìn tổng thể rõ ràng và trực quan về những gì cần được đề cập.

Sơ đồ tư duy là công cụ hoàn hảo để tạo cấu trúc và tổ chức của một chủ đề. Bằng cách sử dụng sơ đồ tư duy để lập kế hoạch giảng dạy của mình, giáo viên có thể giảm số lượng ghi chú cần thêm trong các kế hoạch, từ đó giúp giáo án trở nên rõ ràng, ngắn gọn và dễ theo dõi.

Các phần mềm để tạo sơ đồ tư duy cũng giúp quá trình lên kế hoạch bài giảng trở nên nhanh chóng hơn, đồng thời giáo viên có thể liên kết sơ đồ tư duy với các ghi chú và tệp đã lưu trên những nền tảng trực tuyến khác.

2. Giới thiệu các khái niệm mới

Sơ đồ tư duy là công cụ lý tưởng cho việc giảng dạy và trình bày các khái niệm trong lớp học thông qua việc cung cấp các trọng tâm hữu ích cho học sinh, đồng thời giúp học sinh có cái nhìn tổng quan về chủ đề mà không bị quá tải bởi quá nhiều thông tin. Dạng sơ đồ tư duy trực tuyến có thể được sử dụng trong lớp học để học sinh thảo luận nhóm và liên kết các ý tưởng của từng thành viên với nhau. Giáo viên sau đó có thể in các sơ đồ tư duy trực tuyến để học sinh lưu giữ và ôn tập khi về nhà.

3. Kiểm tra khả năng hiểu bài của học sinh

Một cách khác để giáo viên áp dụng phương pháp dạy học bằng sơ đồ tư duy đó là kiểm tra suy nghĩ và kiến thức của học sinh trước giờ lên lớp và sau khi thúc bài học. Giáo viên có thể yêu cầu học sinh đọc trước bài mới và tóm tắt các ý chính bằng sơ đồ tư duy tại nhà. Sau đó, ở cuối buổi học, giáo viên sẽ yêu cầu học sinh làm lại một sơ đồ tư duy mới và bổ sung các chi tiết khác đã được học.

Phương pháp dạy học sử dụng sơ đồ tư duy là một phương pháp dạy học ghi chú đầy sáng tạo, giúp liên kết các kiến thức bằng hình ảnh một cách trực quan, dễ hiểu, dễ nhớ. Phương pháp này nên được khuyến khích không chỉ trên lớp mà còn ở nhà và phụ huynh hoàn toàn có thể cùng con em ôn tập các kiến thức sau những giờ học tại trường.

Tham khảo thêm: