Đã có rất nhiều nghiên cứu ủng hộ một quan điểm vô cùng đơn giản: Việc sử dụng những lời khen ngợi có tính mục đích và chiến lược thường xuyên là cách hiệu quả nhất để thúc đẩy học sinh. Đó mãi là vấn đề cần thiết và có giá trị trong nghề dạy học của thầy cô.
Hiệu quả của lời khen
Những kết quả nghiên cứu đã chỉ ra tác động rõ rệt của việc đưa lời khen ngợi có ý nghĩa để truyền cảm hứng và củng cố hành vi tích cực của người học.
Việc khen ngợi sẽ làm tăng khả năng hợp tác, sự tham gia, nỗ lực trong các nhiệm vụ học tập. Theo nhiều nghiên cứu việc khen ngợi vẫn có tác dụng ngay cả đối với những học sinh có vấn đề về hành vi. Có lẽ, chúng ta đều đã trải nghiệm cảm giác được ngợi khen. Nó đã làm thay đổi cả người khen và người được khen.
Cách đây khoảng 10 năm, tôi đã dạy một lớp học với những học sinh kém, trong đó Michael – một học sinh luôn đạt điểm C và là một trong số những học sinh kém nhất – đã đọc bài làm của mình trước cả lớp. Đó là bài làm tốt nhất mà tôi từng thấy của em.
“Em làm thầy cảm thấy rất bất ngờ, Michael” – tôi nói.
Mười phút sau, Michael cắt ngang bài học, ngẩng mặt và nhìn tôi: “Thầy có thật sự nghĩ rằng bài viết của em tốt không?”, cậu hỏi.
“Chắc chắn rồi. Em có muốn thầy gọi cho mẹ em và thông báo về điều đó?”.
“Thầy thật sự sẽ làm điều đó. Vâng ạ! “
Tôi gọi điện thoại cho mẹ em vào buổi chiều và mô tả bài viết của em. “Với những gì em đã làm, Michael thực sự rất nỗ lực và cần được khen thưởng”. Ở đầu dây bên kia, có một sự im lặng, tiếp theo là âm thanh của người mẹ đang khóc.
Sáu năm sau, tôi gặp Michael trong phòng thí nghiệm máy tính của trường đại học, và đôi mắt của em sáng lên. Em nói với tôi rằng mẹ em sẽ tham dự tốt nghiệp của em. Khi em cảm ơn tôi vì đã truyền cảm hứng cho em, tôi lấy làm ngạc nhiên vì chỉ một vài từ đơn giản vào một ngày bình thường đã làm thay đổi cuộc đời của cả một đứa trẻ.
Những nguyên tắc và những điều cần chú ý
Nguyên tắc chung
Các nhà giáo dục đều đưa ra các nguyên tắc chung của lời khen. Theo chuyên gia tâm lý học nhận thức Daniel Willingham để thúc đẩy trẻ, việc khen ngợi nên là:
- Thể hiện sự chân thành và trung thực
- Mang tính cá nhân
- Không phải những câu nói chung chung (Một ví dụ về lời khen ngợi: “Viết tốt, viết ngày càng rõ ràng hơn“)
- Tập trung vào quá trình, chứ không phải kết quả
- Ngay lập tức
- Bất ngờ
Những điều chú ý để lời khen hiệu quả
Qua hàng chục năm nghiên cứu về khen ngợi học sinh trong lớp học chúng ta có thể chú ý đến mấy điểm sau:
1. Phân hóa, xây dựng thang bậc cho lời khen
Trẻ rất cần được khen ngợi, nhưng học sinh cũng không thích những lời khen giống nhau. Lời khen cũng đưa lại những tác động khác nhau tùy thuộc vào cá tính của trẻ, một nghiên cứu năm 2001 của Paul C. Burnett cho thấy rằng các học sinh tiểu học và trung học thường thích được khen ngợi công khai, trong khi học sinh ở bậc trung học “thích ca ngợi riêng tư hơn”. Tương tự, một cuộc điều tra năm 2016 do Đại học Massachusetts Amherst rằng 73% học sinh đã chọn “khen ngợi bằng cá nhân một cách riêng tư” là một trong những điều họ thích. Theo các chuyên gia nghiên cứu Amherst, khi kết hợp lời khen với những phần thưởng sẽ củng cố mạnh mẽ hơn cho hành vi tích cực đối với một số nhóm học sinh.
2. Chi tiết và cụ thể
Thay vì sử dụng các lời khen chung chung (“Tốt!”), sẽ làm giảm hứng thú của học sinh, hãy thử một trong số những lựa chọn thay thế sau:
- Khen ngợi học sinh với cảm xúc cá nhân của giáo viên “thầy cảm thấy…” để truyền đạt sự đánh giá chân thành. Ví dụ: “Thầy luôn mong muốn được nghe những gì con nói”.
- Lời khen ngợi phải gắn với hành vi cụ thể dựa trên bằng chứng (BSP). Mô tả hành vi quan sát và đưa ra nhận xét tích cực. Ví dụ: “Con đã làm rất tốt khi đưa ra một cách giải riêng biệt và sáng tạo”. Đại học Vanderbilt đã đưa ra gợi ý tần suất của lời khen ngợi là 15 phút/ lần.
- “Khen ngợi hiệu quả” mô tả cụ thể những hành vi tích cực và giải thích tại sao học sinh lại đặc biệt. Ví dụ: “Đặt những câu hỏi xuất sắc, hoặc con đã rất chú ý lắng nghe các bạn phát biểu…”
- Củng cố các bước mà học sinh làm tốt, hãy phản hồi mô tả và đặt ra các câu hỏi mở để học sinh suy ngẫm. Ví dụ: “Jamal, các bạn trong lớp đã thực sự tập trung vào bài thuyết trình của con. Con nghĩ điều gì trong bài làm của mình đã thu hút sự chú ý của mọi người?”.
Để xác định sở thích mong muốn của trẻ, hãy khảo sát lớp học vào đầu năm. Hỏi xem học sinh có thích nhận lời cảm ơn, khen ngợi thông qua bố mẹ hay cá nhân, học sinh thích được khen công khai hay là gửi thư khen… Hãy tạo một danh sách phần thưởng và yêu cầu học sinh xác định ba lựa chọn hàng đầu mà chúng thích. Khám phá những gì củng cố các định hướng nỗ lực học tập cho học sinh.
3. Chân thành khen ngợi học sinh và sự tuyệt vời, ngạc nhiên, tuyệt vọng, và mất niềm tin
Trong khi trẻ mầm non phản ứng tốt với những lời khen ngợi thường xuyên và công khai, một nghiên cứu khác vào năm 1987 cho thấy học sinh ở trường tiểu học và các lớp cao hơn lại có những phản ứng trái ngược với những lời khen ngợi quá mức. Trên thực tế, có những lời khen ngợi có thể làm suy giảm nỗ lực của học sinh. Theo một nghiên cứu năm 2014, sau khi nhận được lời khen ngợi, một số trẻ cảm thấy bị áp lực để hoàn thành công việc dựa trên khả năng nhận thức của mình và sau đó chúng quyết định từ bỏ sự nỗ lực. Để có hiệu quả tối đa, giáo viên cần kết hợp những điểm tốt của trẻ và sự chân thành.
4. Chuyên nghiệp hơn với những lời khen ngợi dành cho học sinh
- Hãy lập kế hoạch: Trước khi lớp học bắt đầu, hãy lên kế hoạch khen ngợi một số học sinh cụ thể. Cố gắng ghi nhận những gì các học sinh đó đã làm để giáo viên có thể bình luận và đưa lời khen. Sau đó lan rộng lời khen ngợi và tình yêu cho học sinh một cách đồng đều.
- Nhắm mục tiêu các hành vi học tập cụ thể: Tác giả Jim Wright của Trung tâm Can thiệp, liệt kê một số yếu tố có thể được củng cố thông qua khen ngợi, bao gồm nỗ lực, tính chính xác, sự thành thạo, mục tiêu, và đáp ứng một tiêu chuẩn. Ví dụ, Wright mô tả cách khuyến khích nỗ lực: “Con đã không ngừng trong suốt thời gian qua. Thầy đánh giá cao mức độ hoàn thành công việc và nỗ lực vượt qua khó khăn của con”.
- Khuyến khích lời khen ngợi từ chính học sinh với nhau: Nghiên cứu Amherst năm 2016 phát hiện ra rằng học sinh đánh giá cao sự tán dương của các bạn cùng lớp, nhưng lại thích các cử chỉ phi ngôn ngữ như hight-fives (đập tay) hơn là những lời khen ngợi. Giáo viên cũng cần chú ý, không thể thay thế hoàn toàn những lời khen của giáo viên bằng lời khen của học sinh dành cho nhau. Theo nghiên cứu, học sinh thực sự đánh giá cao sự khen ngợi của giáo viên so với những lời khen khác.
- Bình tĩnh: Tiến sĩ Marilyn Price-Mitchell cho rằng: Nói chuyện từ tốn, bình tĩnh để trấn an đứa trẻ hay lo lắng và giúp chúng gắn kết với người lớn, việc giao tiếp tốt với trẻ đôi khi còn có giá trị hơn là lời khen ngợi.
Đã có rất nhiều nghiên cứu ủng hộ một quan điểm vô cùng đơn giản: Việc sử dụng những lời khen ngợi có tính mực đích và chiến lược thường xuyên là cách hiệu quả nhất để thúc đẩy học sinh. Nhưng đó mãi là vấn đề cần thiết và có giá trị trong công việc giảng dạy của giáo viên.
Tác giả: Todd Finley
Tham khảo thêm:
- Phương pháp tạo động lực và nhu cầu học tập cho học sinh
- Mô hình TPACK là gì? Ứng dụng của TPACK trong dạy học
