Trong những năm gần đây, các nghiên cứu về khoa học giáo dục đã cung cấp nhiều minh chứng cho các phương pháp giảng dạy hiệu quả và mang tính ứng dụng cao trong lớp học. Những tiến bộ trong lĩnh vực nhận thức học tập đã làm thay đổi đáng kể cách chúng ta hiểu về quá trình học tập của học sinh, từ việc tận dụng thời gian nghỉ ngơi đến xây dựng các phương pháp giảng dạy linh hoạt và tích cực. Dưới đây là các nghiên cứu tiêu biểu mà mọi giáo viên cần lưu ý để nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập.
1. Tối ưu hóa hiệu quả các buổi ôn tập
Hai nghiên cứu tổng quan của John Dunlosky (2013) và Shana Carpenter (2022) đã đóng góp to lớn vào kho tàng chiến lược học tập hiệu quả. Cả hai nghiên cứu này nhấn mạnh vai trò của các bài kiểm tra không áp lực, trong đó học sinh thực hành nhớ lại kiến thức mà không bị đặt nặng vấn đề điểm số. Theo nghiên cứu, các bài kiểm tra này có thể bao gồm câu hỏi trắc nghiệm, bài tự luận ngắn, hoặc các dạng câu hỏi tự ôn qua flashcard. Đây là những phương pháp yêu cầu học sinh phải kích hoạt trí nhớ và giúp tăng cường khả năng ghi nhớ dài hạn.
Bên cạnh đó, các hình thức ôn tập như “brain dumps” (ghi nhớ tổng hợp), tự giải thích kiến thức cho bản thân hoặc bạn bè, và các buổi hỏi đáp là những chiến lược hiệu quả để củng cố trí nhớ. Nghiên cứu của Carpenter cho thấy, việc ôn tập theo từng khoảng thời gian xa nhau—hiệu ứng giãn cách—giúp cải thiện kết quả học tập lâu dài. Để đạt được hiệu quả cao nhất, giáo viên cần xác định rõ những khái niệm nền tảng trong chương trình giảng dạy và sắp xếp các hoạt động ôn tập cách nhau theo ngày, tuần hoặc tháng, tùy thuộc vào mức độ quen thuộc của học sinh với kiến thức.
2. Linh hoạt trong giảng dạy trực tiếp và học tập dựa trên trải nghiệm
Trong những tranh luận gần đây giữa hai phương pháp giảng dạy: giảng dạy trực tiếp và học tập dựa trên trải nghiệm tìm tòi khám phá, một nghiên cứu tổng quan năm 2023 đã chỉ ra rằng sự đối lập giữa hai phương pháp này là không cần thiết. Mỗi phương pháp đều có giá trị riêng và có thể phù hợp với từng bối cảnh cụ thể. Giảng dạy trực tiếp mang lại hiệu quả cao khi truyền đạt các kiến thức cơ bản và cụ thể như các phép toán hoặc các công thức đơn giản. Trong khi đó, học tập dựa trên tìm tòi sẽ phát huy hiệu quả khi học sinh cần khám phá, ứng dụng kiến thức vào những tình huống mới hoặc giải quyết các câu hỏi mở.
Giáo viên có thể kết hợp cả hai phương pháp một cách linh hoạt để tối ưu hóa quá trình học tập. Ví dụ, giáo viên có thể giảng bài trong một khoảng thời gian ngắn, sau đó yêu cầu học sinh nghiên cứu, khám phá một hiện tượng liên quan và đưa ra các giả thuyết hoặc giải pháp. Điều này tạo điều kiện cho học sinh phát triển khả năng tư duy sáng tạo và xây dựng kiến thức một cách bền vững.
3. Giá trị của kiến thức nền tảng cho mọi lứa tuổi
Các nghiên cứu về “khoa học đọc” gần đây đã khẳng định rằng, việc xây dựng nền tảng kiến thức là một yếu tố cốt lõi để nâng cao hiệu quả học tập. Một nghiên cứu năm 2023 do Đại học Harvard dẫn đầu đã so sánh hai phương pháp giảng dạy đọc hiểu: một là phương pháp truyền thống tập trung vào các kỹ năng như xác định ý chính và trích dẫn bằng chứng, và hai là phương pháp “giàu kiến thức nền” giúp học sinh xây dựng các mô hình tổng quát. Kết quả cho thấy, phương pháp “giàu kiến thức nền” mang lại kết quả vượt trội, giúp học sinh cải thiện khả năng hiểu và tư duy khái quát hóa.
4. Học tập thông qua hình ảnh
Các nhà khoa học nhận thức đã chứng minh rằng, vẽ là một phương pháp học tập hiệu quả vì nó không chỉ giúp học sinh ghi nhớ kiến thức một cách sâu sắc mà còn tạo điều kiện cho các em nhìn nhận tổng thể về các mối liên hệ giữa các khái niệm. Một nghiên cứu năm 2022 đã yêu cầu học sinh tạo ra các “sketchnote” (ghi chú bằng hình ảnh) để thể hiện mối quan hệ giữa các khái niệm qua các mũi tên, chú thích và các ký hiệu trực quan. Kết quả cho thấy, học sinh tạo sketchnote có kết quả cao hơn 23% so với nhóm đối chứng trong các bài kiểm tra tư duy bậc cao. Điều này cho thấy rằng, thông qua vẽ, học sinh đã xây dựng được mô hình tư duy rõ ràng và mạch lạc.
5. Thời gian nghỉ ngơi trong giảng dạy
Một quan niệm phổ biến trong giáo dục là việc kéo dài thời gian ngồi học sẽ mang lại kết quả học tập tốt hơn. Tuy nhiên, các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng, thời gian nghỉ ngơi ngắn nhưng hiệu quả lại đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố trí nhớ và giúp não bộ tái cấu trúc kiến thức. Nghiên cứu năm 2021 của Viện Sức khỏe Quốc gia Hoa Kỳ cho thấy, trong thời gian nghỉ ngơi, não bộ của người học đã tự động tái hiện lại các chuỗi kỹ năng ở tốc độ cao, giúp chuyển các thông tin này từ vùng xử lý cảm giác và vận động sang vùng lưu trữ ký ức dài hạn.
Điều này gợi ý rằng, giáo viên cần lập kế hoạch bao gồm cả thời gian nghỉ ngơi ngắn trong các tiết học, đặc biệt là khi giảng dạy các nội dung mới hoặc phức tạp. Các hoạt động nghỉ ngơi như nghe nhạc nhẹ, trò chuyện với bạn bè, hoặc đi dạo ngắn có thể giúp học sinh thư giãn và tăng cường khả năng tiếp thu.
Các nghiên cứu trên cho thấy tầm quan trọng của việc tối ưu hóa các buổi ôn tập, linh hoạt trong phương pháp giảng dạy, xây dựng nền tảng kiến thức, sử dụng vẽ để củng cố hiểu biết, và kế hoạch thời gian nghỉ ngơi. Việc hiểu và áp dụng những nguyên lý này sẽ giúp giáo viên tạo ra môi trường học tập linh hoạt, phát triển tư duy sáng tạo, và xây dựng kiến thức bền vững cho học sinh. Hãy luôn nhớ rằng, một giáo viên giỏi không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn biết cách dẫn dắt học sinh qua quá trình “học mà chơi, chơi mà học.”
Dịch: Lê Thùy Anh (nguồn: Edutopia)
Tham khảo thêm: